Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΛΣΤ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2219

Κυριακὴ Ι΄ Ματθαίου
25 Αὐγούστου 2019 ἑσπέρας
Τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αὐγουστίνου (1953)

Να καταργηθη o oρκος

Πρὸ καιροῦ εἶχα λάβει μία ἐπιστολὴ διανοουμένου Χριστιανοῦ, μὲ τὴν ὁποία ἐφιστοῦσε τὴν προσοχὴ στὸ ζήτημα τοῦ ὅρκου. Ἡ πολιτεία, μοῦ ἔγραφε, ἐπιβάλλει συχνὰ τὸν ὅρκο, ἀλλὰ ἡ Ἐκκλησία κάνει καλὰ ποὺ τὸ ἀ­νέχεται καὶ μάλιστα παρίσταται κάποτε τὴν ὥρα ἐκείνη μὲ ἐκπρόσωπό της;
Σκεπτόμουν ν᾽ ἀπαντήσω, ἀλλὰ μὲ πρόλαβε καὶ ἔδωσε τὴν καλύτερη ἀπάντησι μία μονα­χή, ἡ Ἐπιστήμη Καρκαντζῆ. Τὸ δικαστήριο τὴν κά­λεσε νὰ δώσῃ ἔνορκη κατάθεσι ἐμπρὸς στὸ ἀ­κροατήριο γιὰ μία πολύκροτη ὑπόθεσι, αὐτὴ ἀρνήθηκε ἐπικαλουμένη τὸν λόγο τοῦ Κυ­ρίου στὸ Εὐαγγέλιο ποὺ ἀπαγορεύει τὸν ὅρ­κο (βλ. Ματθ. 5,34), καὶ παρ᾽ ὅλη τὴν ἐπιμονὴ τῶν δικαστῶν δὲν πειθάρχησε, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ καταδικασθῇ σὲ φυλάκισι 6 μηνῶν. Θλιβερὸ γεγονός· ἐνῷ χιλιάδες ψευδομάρτυρες περπατοῦν ἐλεύθε­ροι, μία μοναχὴ νὰ εἶνε φυλακισμένη γιὰ λόγους θρησκευτικῆς συνειδήσε­ως! Ἡ ἐλευθερία τῆς θρησκευτι­κῆς συνειδήσεως κατὰ τὸ Σύνταγμα εἶνε ἀπαραβίαστη, πῶς ὅμως ἐδῶ ἡ ἔκφρασί της τιμωρεῖται μὲ φυλάκισι; Ἐδῶ ὁ ὅρκος ποὺ ἐπιβάλλει ἡ πολι­τεία εἶνε ἄρνησις καὶ καταπάτησις τοῦ εὐ­αγγελικοῦ νόμου.

* * *

«Ἀπόδοτε τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ», ὥρισε ὁ Κύριος (ἔ.ἀ. 22,21)· καὶ ἂν θέλουμε νὰ εἴμαστε Χριστιανοί, πρέπει ἡ ζωή μας νὰ ῥυθμίζεται ἀπὸ τὰ λόγια του. Ἂς τὸν ἀ­τενίσουμε στὸ Γολγοθᾶ μὲ τὸ ἀγκάθινο στεφάνι καὶ ἂς τὸν ρωτήσουμε· –Εἶνε, Κύριε, σύμ­φωνο μὲ τὸ θέλημά σου νὰ μᾶς πιέζουν νὰ ὁρ­­κιζώμαστε; νὰ ἔχουν τὸ Εὐαγγέλιο ὄχι σὰν σω­σίβιο σωτηρίας ἀλλὰ θηλειὰ στὸ λαιμό μας; αὐτὴ εἶνε ἡ ἀποστολὴ τοῦ Εὐαγγελίου σου; Καὶ ὁ Κύριος ἀνοίγει τὸ Εὐαγγέλιο, ποὺ μένει κατάκλειστο ἐκεῖ στὴν ἕδρα τῶν δικαστῶν, κι ἀκούγεται ἡ φωνή του· «Ἠκούσατε ὅτι ἐρ­ρέθη τοῖς ἀρχαίοις, Οὐκ ἐπιορκήσεις, ἀποδώ­σεις δὲ τῷ Κυρίῳ τοὺς ὅρκους σου. Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ὀμόσαι ὅλως… Ἔστω δὲ ὁ λόγος ὑμῶν ναὶ ναί, οὒ οὔ· τὸ δὲ περισσὸν τούτων ἐκ τοῦ πονηροῦ ἐστιν» (ἔ.ἀ. 5,33-37).
Καθαρὰ τὰ λόγια τοῦ Κυρίου, καθαρὰ καὶ τὰ λόγια τοῦ ἀδελφοθέου Ἰακώβου· «Πρὸ πάν­των δέ, ἀδελφοί μου, μὴ ὀμνύετε μήτε τὸν οὐ­ρα­νὸν μήτε τὴν γῆν μήτε ἄλλον τινὰ ὅρκον· ἤτω δὲ ὑμῶν τὸ ναὶ ναί, καὶ τὸ οὒ οὔ, ἵνα μὴ εἰς ὑπόκρισιν πέσητε» (Ἰακ. 5,12).
Σύμφωνοι μ᾽ αὐτὰ εἶνε καὶ οἱ μεγάλοι πατέ­ρες τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ μέγας Βασίλειος στὸν 29ο κανόνα του λέει, ὅτι τὸ ζήτημα τοῦ ὅρκου εἶ­νε λυμένο ὁριστικά· «ἅπαξ ὁ ὅρκος ἀπηγόρευται». Καὶ στὸ ἔργο του Πρὸς τοὺς νέους… ἀ­ναφέρει τὸ παράδειγμα τοῦ Κλεινία, μαθητοῦ τοῦ Πυθαγόρα, ποὺ προτίμησε στὸ δικαστήριο νὰ ὑποστῇ ζημιὰ τριῶν ταλάντων (1.000 περίπου σημερινῶν χρυσῶν λιρῶν) παρὰ νὰ δώσῃ ὅρκο (Migne 31,577Α-Β). Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ θεολόγος λέ­ει «ὅρ­κους κάκιστον διδόναι καὶ λαμβάνειν» (Migne 37,922), μεγάλη ἁμαρτία νὰ ὁρκίζεσαι ἀλλὰ καὶ τὸ ν᾽ ἀναγ­κάζῃς ἄλλους νὰ ὁρκίζωνται. Πιστευ­τὸς γίνεσαι ὄχι ὅταν ὁρκίζεσαι ἀλλ᾽ ὅ­ταν ζῇς ἐν­άρετα· τότε ὁ λόγος σου εἶνε συμβόλαιο! Καὶ ὁ ἅ­γιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει· Ὅπως εἶ­νε ἐντολὴ τοῦ Κυρίου τὰ «Μὴ φονεύσῃς», «Μὴ κλέψῃς» κ.τ.λ., ἔτσι εἶνε καὶ τὸ «Μὴ ὁρκίζεσαι». Κι οὔτε ν᾽ ἀναγκάζῃς ἄλ­λον νὰ ὁρκίζεται· «ἂν μὲν πιστεύῃς ὅτι ὁ ἄν­θρωπος λέει ἀλήθεια, μὴ τὸν βάλῃς νὰ σοῦ ὁρκιστῇ· ἂν πάλι ξέ­ρῃς ὅτι λέει ψέματα, μὴν τὸν ἀναγκάσῃς νὰ καταπατῇ τὸν ὅρκο του» (Migne 49,161). Ὅποιος θέλει ἂς μελετήσῃ τὶς ὁμιλίες εἰς Ἀνδριάντας (βλ. Migne 49,15-222).
Μερικοὶ ἀπὸ τοὺς ὑποστηρικτὰς τοῦ ὅρκου βρίσκουν χωρία τῆς ἁγίας Γραφῆς ποὺ λένε ὅτι ὁ Θεὸς ὡρκίστηκε (βλ. π.χ. Λουκ. 1,73. Γέν. 22,16. Πράξ. 2,30. Ψαλμ. 88,4-5. Ἑβρ. 3,11,18· 6,13· 7,21. Δευτ. 10,11 κ.ἄ.). Ἀλλ᾽ ὅπως ὀρθὰ ἑρμήνευσαν τὰ χωρία αὐτὰ οἱ πατέρες τῆς Ἐκ­κλησίας καὶ μάλιστα ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, δὲν πρόκειται ἐκεῖ περὶ ὅρκου· πρόκειται γιὰ ἐκ­φράσεις ἀνθρωποπαθεῖς. Ὅπως π.χ. ὅταν λέῃ ἡ Γραφὴ ὅτι ὁ Θεὸς «θύμωσε», ἡ ἔκφρασι αὐτὴ δὲν σημαίνει πάθος θυμοῦ ἀλλὰ δείχνει τὴν τιμωρητική του ἐνέργεια, ἔτσι καὶ ἡ ἔκφρασι «ὡρκίστηκε ὁ Θεός» σημαίνει ὄχι ὅρ­κο, γιατὶ ὁ Θεὸς δὲν ὁρ­κίζεται, ἀλλὰ τὴν βεβαία πραγματοποίησι τοῦ λόγου ποὺ εἶπε. Καὶ ὁ μέγας Ἀθανάσιος λέει, ὅτι «ὅρκος» τοῦ Θεοῦ σημαίνει ἀξιόπιστος λόγος του (βλ. Migne 28,15-193Α).

* * *

Κατὰ τὶς γραπτὲς λοιπὸν πηγὲς τοῦ Χριστιανισμοῦ ὁ ὅρκος ἀπαγορεύεται. Ὅπως λέει συνοπτικὰ κάποιος ἱερὸς πατήρ, «τὸ ὀμνύειν οὐκ ἔστιν ὠφέλιμον, ἀλλὰ καὶ σφόδρα βλα­βε­ρὸν καὶ ἐπάρατον καὶ ἐβδελυγμένον» (Migne 96,221Β).
Γι᾽ αὐτὸ στὰ χρόνια τῆς τουρκοκρατίας οἱ ὀρθόδοξοι ἀπέφευγαν τὰ πολιτικὰ δικαστήρια· θεωροῦσαν τὸν ὅρκο μεγάλη ἁμαρτία, κάτι σὰν τὸν φόνο. Ἔπειτα ἦρθαν οἱ Βαυαροὶ ποὺ ἀπεχθάνονταν τὴν Ὀρθόδοξο πίστι καὶ ἐπέβαλλαν τὸν ὅρκο. Ὁ Παπουλάκος τὸ καυτηρίαζε αὐτό. Στὴν ἀρχὴ σημειώθηκαν ἐπεισόδια, ἀλλὰ σὲ λίγο ἔπεσε σιγὴ θανάτου.
Στὶς ἡμέρες μας πήραμε κατήφορο καὶ πᾶ­με γιὰ τὸ ναδὶρ τοῦ ᾅδου. Ὁ ὅρκος εἶνε στὴν ἡ­μερησία διάταξι. Ὁρκίζει ὁ ἀστυνόμος, ὁ ἀ­γρονόμος, ὁ εἰρηνοδίκης, ὁ ἀνακριτής, ὁ ἀξι­ωματικὸς στὸ στρατὸ ξηρᾶς θαλάσσης καὶ ἀ­έρος, ὁ ἐπιθεωρητής. Στὰ μέσα τοῦ 20οῦ αἰώνος (1952), ἀπὸ δουλικὴ συμμόρφωσι μὲ τὴν κοσμικὴ πρακτική, ἀκόμη καὶ ἐπίσκοπος μὲ ἐν­το­λὴ τῆς Ἱ. Συνόδου ὥρκισε κατὰ τὴν διεξ­α­γωγὴ ἀνακρίσεων 100 περίπου ἄτομα! Ὅλοι κρατοῦν ἕνα Εὐαγγέλιο καὶ γιὰ ψύλλου πήδημα, γιὰ μιὰ ὀκᾶ χόρτα, ὁρκίζουν. Χιλιάδες ὅρκοι κάθε μέρα. Καὶ κανείς δὲν τρέμει· ἀναισθησία! Φρῖξον ἥλιε, ἀναστέναξον γῆ!
Καὶ τ᾽ ἀποτελέσματα; Ἡ πολυορκία ἔφερε ψευδορκία, ἐπιορκία, ἀθεΐα, ἀπιστία. Μεγάλο ποσοστὸ μαρτύρων ψευδορκεῖ. Λόγῳ τῆς ψευδορκίας κλονίζεται ὁ θεσμὸς τῆς δικαιοσύνης. Τί νὰ σοῦ κάνῃ καὶ ὁ πιὸ εὐσυνείδητος δικαστής; ἕνα τοῦ μένει, νὰ παραιτηθῇ.
Σὰν νὰ μὴν ἔφταναν οἱ ὅρκοι στὰ τόσα δικαστήρια, προστέθηκαν καὶ οἱ ὅρκοι κατὰ τὴν ἀνάληψι ὑπηρεσίας. Ὅρκο δίνει ὁ κλη­τήρας, ὁ ἀγροφύλακας, ὁ φοιτητής, ὁ στρατιώτης, ὁ ἀξιωματικός, ὁ ὑπάλληλος, ὁ βουλευτής, ὁ ὑ­πουργός, ὁ πρωθυπουργός, ὁ ἀνώτατος ἄρ­χων τῆς πολιτείας. Ὅρκο δίνουν στὸ πολίτευ­μα ὅλοι μαζὶ οἱ ὑπάλληλοι· καὶ ἂν ἀλλάξῃ τὸ πολίτευμα καὶ ψηφιστῇ νέο σύν­τα­γμα, νέοι ὅρκοι. Βροχὴ ὅρκων, ποὺ πέφτουν ὅ­πως οἱ δι­άττοντες ἀστέρες ἐν καιρῷ θερι­νῆς νυκτός. Ἀμφιβάλλω ἂν ὑπάρχῃ στὴν οἰ­κουμένη ἄλλος λαὸς νὰ κάνῃ τέτοια χρῆ­σι – κατάχρησι ὅρκου.

* * *

Ἔχουμε εὐθύνη ὅλοι. Ἡ εὐθύνη τῆς ἐπισήμου ἐκκλησίας ἰδιαιτέρως εἶνε μεγάλη. Ἂν καταπιανόταν μὲ τὸ ζήτημα αὐτὸ καὶ μάθαινε ἀνατριχιαστικὲς λεπτομέρειες ψευδομαρτυρι­ῶν, ποὺ κάνουν ἀθῴους νὰ σαπίζουν στὴ φυλακὴ καὶ τὸ κῦμα τοῦ ψεύδους νὰ πλημμυ­ρί­ζῃ τὸν τόπο, θὰ αἰσθανόταν ὀδύνη γιὰ τὸ κα­τάν­τημα τοῦ λαοῦ καὶ θὰ ἐπανελάμβανε τὴ φωνὴ τοῦ προφήτου Ὠσηέ· «Ἀρὰ καὶ ψεῦδος καὶ φό­νος καὶ κλοπὴ καὶ μοιχεία κέχυται ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ αἵματα ἐφ᾽ αἵμασι μίσγουσι…» (Ὠσ. 4,2-3).
Ἂν ἡ Ἐκκλησία ἤθελε νὰ μπῇ μπροστὰ σὲ ἀγῶνα κατὰ τοῦ ὅρκου, θὰ ἔκανε τὰ ἑξῆς.
Ἐπὶ μία ἑβδομάδα νὰ χτυποῦν πένθιμα οἱ καμπάνες κάθε ναοῦ καὶ μοναστηριοῦ. Κι ὅ­ταν ὁ κόσμος θὰ ρωτάῃ, γιατί; νὰ δίδεται ἀπάν­τησις· διότι ἐπὶ χρόνια τώρα οἱ νεώτεροι Ἕλληνες καταπατοῦμε τὸ νόμο τοῦ Εὐαγγελίου, μολύναμε τὴν πατρίδα κ᾽ ἔχει ἀνάγκη ἐξαγνισμοῦ. Ὅσοι ὡρκίστηκαν εἶνε ἄταφοι νεκροί.
Ἀπὸ ἐπισκόπους καὶ κήρυκες ν᾽ ἀκουστῇ ζωηρὰ ἡ πατερικὴ διδαχὴ ὅτι ὁ ὅρκος ἀ­παγορεύ­εται, ἡ παράβασι τῆς ἐντολῆς αὐτῆς τοῦ Κυρίου θὰ συνεπάγεται ἀποκλεισμὸ ἀπὸ τὴ θεία κοινωνία, κι ὅσοι ἐπιβάλλουν τὸν ὅρκο, ἐπειδὴ καταπιέζουν τὴ θρησκευτικὴ συνείδησι, ὅσο ψηλὰ κι ἂν στέκωνται, θὰ βρίσκουν κλειστὴ τὴν θύρα τῆς Ἐκκλησίας σὲ ἐ­πίσημες ἡμέρες.
Σὲ καμμιά ὁρκωμοσία ὑπαλλήλου, οὔτε καὶ αὐ­τοῦ τοῦ ἀνωτάτου ἄρχοντος, δὲν θὰ παρίστα­ται ἡ ἐκκλησία· ἡ πολιτεία ἂς σκεφθῇ μὲ ποιό τρόπο ὁ ὑπάλληλος θὰ βεβαιώνῃ τὸ κράτος ὅτι θὰ ἐκτελῇ πιστὰ τὰ καθήκοντά του, καὶ ἂς βρῇ νέο τύπο καὶ τρόπο βεβαιώσεως τῶν μαρ­τυρικῶν καταθέσεων στὰ δικαστήρια.
Ἀλλ᾽ ἐὰν ἡ ἐπίσημος ἐκκλησία δὲν ἔχῃ ἀν­δρεῖο φρόνημα καὶ δὲν θέλῃ τέτοιον ἀγῶνα, δὲν ὑπάρχουν ἔστω λίγοι Χριστιανοὶ νὰ τηρήσουν ἀποφασιστικὰ τὸ νόμο τοῦ Κυρίου; Ἂν ὑ­πάρχουν, ἂς εἶνε ἕτοιμοι· καὶ ἂν κληθοῦν νὰ ὁρκιστοῦν, ἂς ποῦν· Δὲν ὁρκίζομαι, κ. πρόεδρε· τὸ Εὐαγγέλιο μοῦ τὸ ἀπαγορεύει καὶ γιὰ λόγους συνειδήσεως δὲν μπορῶ· πῶς θέλετε νὰ παραβῶ τὴν ἐντολὴ τοῦ Κυρίου;
Μεγάλη ἁμαρτία, ἀγαπητοί μου, ὁ ὅρκος. Τὸ δρεπάνι τῆς θείας ὀργῆς, κατὰ τὸν προφήτη Ζαχαρία (5,2-3), ἀπειλεῖ τοὺς παρανόμους. Ποιός θὰ σώσῃ αὐτὸ τὸ λαό; Μόνο ἡ νινευϊτι­κὴ μετάνοια. Ἂς ἀρχίσῃ ἡ μάχῃ κατὰ τοῦ ὅρ­κου, κ᾽ εὐλογημένος ὅποιος κάνῃ τὴν ἀρχή.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Περιληπτικὴ μεταφορὰ μὲ μεταγλώττισι στὴν ὁμιλουμένη σήμερα ἄρθρου, ποὺ δημοσιεύθηκε δὶς στὸ περιοδικὸ «Χριστιανικὴ Σπίθα» (φφ. 140/1953 & 486/1992), καὶ περιελήφθη μὲ προσθήκη ὡρισμένων ὑποσημειώσεων στὰ βιβλία Σημεῖα τῶν καιρῶν (Ἀθῆναι 1953 & 19932, σσ. 164-176) καὶ Νὰ καταργηθῇ ὁ ὅρκος (Ἀθῆναι 1993, σσ. 49-69). 20-7-2019.