Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΙΗ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 7632

Καθαρὰ Δευτέρα βράδυ
18 Μαρτίου 2024 (2001)

Ὅλα με κατανυξι

Κατάνυξις! Νά κάτι ποὺ λείπει ἀπὸ τὴ θρησκευτικὴ ζωὴ τῶν σημερινῶν Χριστιανῶν. Παρακολουθῆστε τί γίνεται τώρα τὴν πε­ρίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Δὲν βλέπε­τε; Πολλοὶ τώρα πᾶνε στὴν ἐκκλησία γιὰ ν᾿ ἀ­κούσουν τοὺς Χαιρετισμοὺς τῆς Παναγίας καὶ τὶς ἄλλες ὡραῖες ἀκολουθίες. Πολ­λοὶ θὰ πᾶνε στὸ κήρυγμα. Πολλοὶ θὰ ἐξομολογηθοῦν. Πολλοὶ θὰ κοινωνήσουν. Ἀλλὰ δυστυ­χῶς ὅλα αὐτὰ γίνονται τυπικά, ξηρά, ψυ­χρά, ἀδιάφορα. Μὲ μιὰ λέξι, χωρὶς κατάνυξι. Γι᾿ αὐτὸ δὲν φέρνουν καμμιά ὠφέλεια ἢ ἐλάχιστη ὠφέλεια φέρνουν.
Τώρα ὅμως, ἀγαπητοί μου, τὴ Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ποὺ εἶνε περίοδος κατανύξεως, ἂς προσπαθήσουμε νὰ ζήσουμε τὴν ἐκκλησι­αστική μας ζωὴ πιὸ οὐσιαστικά, νὰ τὰ ζήσουμε ὅλα μὲ κατάνυξι. Γι᾿ αὐ­τὸ ἂς δοῦμε μὲ συντομία δύο πράγματα· πρῶτα τί εἶ­νε κατάνυξις καὶ μετὰ πῶς μποροῦμε νὰ τὴ βροῦμε.

* * *

● Τί εἶνε κατάνυξις; Κατάνυξις εἶνε τὸ ῥῖγος, ἡ ἱερὴ συγκίνησι ποὺ δοκιμάζει ἡ καρδιὰ ὅταν ἔρθῃ σὲ συναίσθησι τῆς ἀδυναμίας καὶ τῆς ἀ­θλιότητός μας ἐμπρὸς σὲ ἕνα Θεὸ παντοδύναμο καὶ πανάγιο. Κατάνυξις εἶνε ἡ φωτιὰ ποὺ ἀνάβει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιο καὶ καίει σὰν φρύγανα τὰ ἁμαρτήματά μας. Κατάνυξις εἶνε τὸ πνευματικὸ ἐκεῖνο σφυρί, μὲ τὸ ὁποῖο συν­τρίβουμε τὴν πέτρινη καρδιά μας γιὰ νὰ γίνῃ «καρδία συντετριμμένη καὶ τεταπεινωμένη» (Ψαλμ. 50,19). Κατάνυξις εἶνε «τὸ κλειδὶ ποὺ ἀνοίγει τὴν θύρα τοῦ ἐλέους καὶ τῆς εὐσπλαχνίας τοῦ Θεοῦ». Κατάνυξις κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστο­μο εἶνε ἡ περισυλλογή, ἡ συγκέντρωσι καὶ ἡ στροφὴ τῶν αἰσθήσεων καὶ δυνάμεών μας πρὸς τὸν Θεό (βλ. Πρὸς Δημήτριον καὶ Στελέχιον· P.G. 47,393-422).
Ἡ κατάνυξις κλείνει ὅλες τὶς πόρτες καὶ δὲν ἐπιτρέπει τὴν εἴσοδο σὲ κανένα, γιατὶ ἡ ψυχὴ μέσα στὸν οἶκο της ἔχει τὸν Κύριό της καὶ συναναστρέφεται καὶ ἀδολεσχεῖ μαζί του. Ὁ Χριστιανὸς ποὺ ἔχει κατάνυξι, τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς ἢ τῆς θείας κοινωνίας σὲ ἕνα μόνο προσέχει· στὸ Θεό. Δὲν βλέπει καὶ δὲν ἀ­κούει τίποτε ἄλλο παρὰ τὸν Κύριό του.
Ἕνα ἐξωτερικὸ γνώρισμα τῆς κατανύξεως εἶνε ὁ «κλαυθμὸς» καὶ ὁ «κοπετὸς» τοῦ προφήτου Ἰωήλ (2, 12), εἶνε τὰ δάκρυα ποὺ ἔρχονται στὰ μάτια ὅταν ἡ ψυχὴ βρίσκεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὴ Θεότητα καὶ συναισθάνεται τὴν ἀθλιότητά της, τὰ ἁμαρτήματά της, τὴν ἐνοχή της.
Ὅσα ὅμως εἴπαμε γιὰ τὴν κατάνυξι θὰ τὰ καταλάβουμε καλύτερα, ἐὰν δοῦμε μερικὰ παραδείγματα ἁγίων ποὺ εἶχαν ἀποκτήσει αὐ­τὴ τὴν ἀρετή.
Ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη ἔχουμε πρῶτα -πρῶτα τὸν προφητάνακτα Δαυΐδ, ποὺ τὰ δάκρυα γιὰ τ᾿ ἁμαρτήματα τὰ εἶχε σὰν καθημερινὴ τροφὴ τῆς ψυχῆς, ὅπως βεβαιώνει ὁ ἴ­διος· «Ἐκοπίασα ἐν τῷ στεναγμῷ μου, λούσω καθ᾿ ἑκάστην νύκτα τὴν κλίνην μου, ἐν δάκρυ­σί μου τὴν στρωμνήν μου βρέξω», δη­λαδή· Κουράστηκα ν᾿ ἀναστενάζω· λούζω κάθε νύχτα τὸ κρεβάτι μου, βρέχω τὸ στρῶ­μα μου μὲ τὰ δάκρυά μου (Ψαλμ. 6,7). Ἔχουμε ἀκόμη τὸν προφήτη Ἰερεμία, ποὺ ἔκλαιγε γιὰ τὴ συμφο­ρὰ καὶ τ᾿ ἁμαρτήματα τοῦ λαοῦ καὶ ἔ­λεγε ἐ­κεῖνο τὸ συγκινητικό· «Τίς δώσει κεφα­λῇ μου ὕδωρ καὶ ὀφθαλμοῖς μου πηγὴν δακρύ­ων, καὶ κλαύσομαι τὸν λαόν μου τοῦτον ἡ­μέρας καὶ νυκτός, τοὺς τετραυματισμένους θυγατρὸς λαοῦ μου;». Ποιός, δηλαδή, θὰ δώ­σῃ στὴν κεφαλή μου νερὸ καὶ θὰ κάνῃ τὰ μάτια μου πη­γὴ δακρύων, γιὰ νὰ κλάψω μέρα-νύχτα τοῦτο τὸ λαό μου, τοὺς νεκροὺς τῆς θυγατέρας μου, δηλαδὴ τοῦ λαοῦ μου; (Ἰερ. 9, 1).
Καὶ ἀπὸ τὴν Καινὴ Διαθήκη παραδείγματα κατανύξεως ἔχουμε τὰ δάκρυα τοῦ ἀποστόλου Πέτρου, τὰ δάκρυα τῆς πόρνης γυναικὸς ποὺ μετανόησε καὶ ἔπλυνε τὰ πόδια τοῦ Κυρίου, τὴν βαθύτατη συγκίνησι ποὺ αἰσθάνθηκε τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς τὸ πλῆθος ἀ­κούγον­­τας τὸν ἀπόστολο Πέτρο νὰ κηρύττῃ γιὰ τὸν Ἐσταυρωμένο· «Ἀκούσαντες κατενύγησαν τῇ καρδίᾳ, εἶπόν τε πρὸς τὸν Πέτρον καὶ τοὺς λοιποὺς ἀποστόλους· Τί ποιήσομεν, ἄνδρες ἀδελφοί;» (Πράξ. 2,37).
Πολλὰ ἐπίσης παραδείγματα κατανύξεως συναντοῦμε στοὺς βίους τῶν ἁγίων. Ὅλοι οἱ ἀ­σκηταί, Ἀντώνιος Παχώμιος Ἀρσένιος…, ἦ­ταν ψυχὲς εὐκατάνυκτες καί, ὅπως ψάλλει ἡ Ἐκ­κλησία, «ταῖς τῶν δακρύων των ῥοαῖς (=μὲ τὰ ἄ­φθονα δάκρυά τους) τῆς ἐρήμου τὸ ἄγονον ἐγεώργησαν». Γιὰ τὸν ἅγιο Ἀρσένιο μάλι­στα λένε, ὅτι βρισκόταν πάντα σὲ κατάνυξι καὶ εἶχε στὸν κόρφο του ἕνα μαντήλι «χάριν τῶν δακρύων τῶν καταρρεόντων διηνεκῶς ἀ­πὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ». Ὁ δὲ ὅσιος Ἐφραίμ, ποὺ ἔγραψε τοὺς περίφημους κατανυκτικοὺς λόγους, προέτρεπε τοὺς μαθητάς του λέγον­τας· «Ἐλᾶτε, παιδιά μου… Ἂς ἀγοράσουμε σωτηρία ψυχῶν. Γεμίστε τὰ μάτια (τοῦ σώματος) ἀπὸ δάκρυα, κι ἀμέσως θ᾿ ἀνοίξουν τὰ μάτια τῆς ψυχῆς». Καὶ ἕνας ἄλλος σπουδαῖος ἀσκητής, ὁ ἀββᾶς Ἠσαΐας, λέει γιὰ τὸν ἑαυτό του· «Ἡ σκληρότητα τῆς καρδιᾶς ἐξήρανε τὰ μάτια μου καὶ τὸ πολυθόρυβο τῆς διανοίας μου μ᾽ ἔκανε νὰ λησμονήσω τὰ ὕψιστα ζητήματα. Ἀδελφοί, ὅσοι μὲ ξέρετε, κλάψτε τώ­ρα μαζί μου καὶ παρακαλέστε τὸ Θεό, νὰ ἔρθῃ σ᾿ ἐμένα ἡ βοήθεια τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία θὰ μ᾿ ἐλευθερώσῃ ἀπὸ τὰ πάθη καὶ τὰ ἐλαττώματά μου ποὺ μὲ τραβοῦν πρὸς τὴν κόλασι».
● Καὶ τώρα ἂς δοῦμε, πῶς ἀποκτᾶται ἡ κατάνυξις. Γιὰ νὰ γίνῃ ἡ κατάνυξις ἕνα αἴσθημα ὄ­χι στιγμιαῖο, ποὺ εὔκολα ἐξατμίζεται, ἀλλὰ μό­νιμο, ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ συνεχῆ καὶ ἐντατικὴ καλλιέργεια. Καὶ τὰ σπουδαιότερα μέσα, μὲ τὰ ὁποῖα καλλιεργεῖται καὶ ἀναπτύσσεται τὸ ἄνθος τῆς ἱερᾶς κατανύξεως, εἶνε τὰ ἑξῆς.
1. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. Ὅταν μελετᾷς ἢ ἀ­κοῦς μὲ πίστι καὶ προσοχὴ τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ, τότε αὐτός, ὡς μέσον τῆς θείας χάριτος, ἔχει τὴ μυστικὴ δύναμι νὰ διεγείρῃ μέσα σου αἰ­σθήματα εὐλαβείας, νὰ δίνῃ φτερὰ στὴ διάνοιά σου καὶ νὰ θερμαίνῃ ἰσχυρὰ τὴν καρδιά σου. Μελέτα λοιπὸν τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ, γιὰ νὰ κατανύγεσαι.
2. Ἡ καθημερινὴ αὐτοεξέτασι τοῦ βίου μας. Κάθε βράδι, προτοῦ ὁ ὕπνος νὰ κλείσῃ τὰ βλέφαρά μας, νὰ ἐξετάζουμε ἂν εἴμαστε ἐν τά­ξει μὲ τὴ συνείδησί μας καὶ μὲ τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ, καὶ νὰ ζητοῦμε τὸ ἔλεός του γιὰ τὶς παραβάσεις μας. «Ἃ λέγετε ἐν ταῖς καρδίαις ὑ­μῶν, ἐπὶ ταῖς κοίταις ὑμῶν κατανύγητε» (Ψαλμ. 4,5). Δηλαδή· Ὦ ἄνθρωποι· τὴ νύχτα, τὴν ὥρα ποὺ ὅλα ἡσυχάζουν, ξεδιπλῶστε τὴ συνείδησί σας. Στήσετε δικαστήριο μὲ κατηγορούμενο τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό σας. Καθρεφτιστῆτε στὸ νόμο τοῦ Θεοῦ. Παρατηρῆστε καὶ ἐλέγξτε τὸ ἐσωτερικὸ τῆς ψυχῆς, ὅλα τὰ κινήματά της, ὅλες τὶς σκέψεις· καὶ τότε ἀσφαλῶς θὰ βρῆ­τε πολλά, γιὰ τὰ ὁποῖα πρέπει νὰ κλάψετε καὶ νὰ ζητήσετε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ.
3. Κατανυκτικὲς προσευχές. Εἶνε κι αὐτὲς ἕνα ἄριστο μέσο γιὰ νὰ καλλιεργηθῇ ἡ κατάνυξις. Στὰ ἱερὰ βιβλία τῆς Ἐκκλησίας ὑπάρχουν ὡραῖες προσευχὲς καὶ κατανυκτικὰ τροπάρια, ποὺ γεμίζουν τὴν ψυχὴ τοῦ προσεκτικοῦ ἀναγνώστου μὲ θάμβος καὶ φέρνουν στὰ μάτια δάκρυα.
4. Ἡ μελέτη βίων τῶν ἁγίων καὶ ἰδίως τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου. Πολλοὶ ἀδιάφοροι ἄνθρωποι ἦρθαν σὲ συντριβὴ καὶ μετάνοια ἀπὸ τὴν ἀνάγνωσι τοῦ βίου ἑνὸς ἁγίου. Ἡ μελέτη δὲ τῶν παθῶν τοῦ Χριστοῦ εἶνε ἱκανὴ νὰ μαλακώ­σῃ καρδιὲς καὶ νὰ κάνῃ νὰ γονατίσουν ἐμ­πρὸς στὸν Ἐσταυρωμένο ψυχὴ καὶ σῶμα. Πῶς νὰ μὴν κατανυχθοῦμε, πῶς νὰ μὴν κλάψουμε καὶ νὰ μὴ πενθήσουμε, βλέποντας τὸ Χριστὸ νὰ πάσχῃ γιὰ τὴ δική μας σωτηρία;
Ὅλα αὐτὰ εἶνε χρήσιμα καὶ βοηθοῦν τὸ Χριστιανὸ νὰ ἔρθῃ σὲ κατάνυξι. Ἀλλὰ ἐπειδὴ ἡ κατάνυξις εἶνε κυρίως χάρισμα θεϊκό, γι᾿ αὐ­τὸ μὲ ἐπίμονη προσευχὴ νὰ τὸ ζητοῦμε, καὶ ὁ Κύριος θὰ μᾶς τὸ δώσῃ. Ἂς λέμε μαζὶ μὲ τὸν ὅσιο Ἐφραίμ· «Χάρισαί μοι, Κύριε, δάκρυα κατανύξεως, ὁ μόνος ἀγαθὸς καὶ ἐλεήμων, ὅπως μὲ αὐτὰ κλαύσω τὸν ἑαυτόν μου καὶ ἱκετεύσω τὴν εὐσπλαγχνίαν σου· καθάρισόν μου τὸν ῥῦπον τῆς ἁμαρτίας».

* * *

Ἂς κοπιάσουμε, ἀδελφοί μου, γιὰ ν᾿ ἀποκτήσουμε τὴν κατάνυξι. Ὅλες οἱ χαρὲς τοῦ κόσμου δὲν ἀξίζουν ὅσο ἀξίζει ἕνα δάκρυ καὶ ἕνας στεναγμὸς γιὰ τ᾿ ἁμαρτήματά μας. Ἂς μιμηθοῦμε τὴν κατάνυξι τοῦ Πέτρου, τοῦ τελώνου, τῆς ἁμαρτωλῆς γυναικός, τοῦ ἁγίου Ἀρσενίου. Ἂς καλλιεργήσουμε μὲ ὅλα τὰ μέσα τὸ οὐράνιο φυτὸ τῆς κατανύξεως. Τὸ ἄρωμά του εἶνε ἄρωμα ἀγγέλων, εἶνε ἡ χαρὰ τοῦ παραδείσου, εἶνε ὁ πλοῦτος τῆς χάριτος. Γι᾿ αὐ­τὸ εἶπε ὁ Κύριος· «Μακάριοι οἱ πενθοῦν­τες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται» (Ματθ. 5,4).

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἄρθρο στὸ περιοδικὸ «Εὐαγγελικὰ Σαλπίσματα» (Μεσολόγγι; φ. 2/Μάρτιος 1941) περιληφθὲν καὶ στὸ βιβλίο Φλογέρα Α΄ (Ἀθῆναι 1985, σσ. 14-21). Μεταγλώττισις καὶ σύντμησις 18-3-2001, ἐπανέκδοσις 21-2-2024.